غریزه جنسی یکی از نیرومندترین و در عین حال اصیل ترین غرایزی است که در صورت عدم کنترل ، قادر است تمام غرایز دیگر انسانی را تحت الشعاع خویش قرار داده و کمالات انسانی را تا مرحله حزین حیوانی نزول دهد.این حقیقت قابل انکار نیست که غرایز جنسی را نمی توان معدوم ساخت و در صورت فرض بر توانایی از بین بردن غرایز طبیعی و اضمحلال قوای جنسی این عمل را بایستی به عنوان مبارزه علنی با قانون خلقت و آفرینش تلقی نمود و نفس قبول وجود غرایز طبیعی در انسان و اینکه هدایت بشر به سوی کمالات انسانی از اهداف خلقت احدی می باشد وا می دارد تا غرایز طبیعی کنترل گردیده و به صورت صحیحی به تحریکات و عکس العمل های آن پاسخ گفته شود تا اشباع آن متوجه طرق انحرافی نشده و در مسیر درست عقلانی به دور از آسیبهای جنسی و روابط نا مشروع قرار گیرد .  

   ازدواج قانونی بهترین روش برای هدایت غرایز ذاتی و   فطری در  انسان می باشد که با توجه به مسئولیت و محدودیت دائمی که ازدواج دائمی برای زوجین ایجاد می نماید و با عنایت به اینکه در وضعیت فعلی به دلیل طولانی شدن دوران تحصیلات و مشکلات ناشی از افزایش جمعیت ، رکود اقتصادی و بی کاری حاصل از آن سن ازدواج بالا رفته است و کمتر جوانی قادر است در حساسترین دوران فعالیت غریزه جنسی و بحرانی ترین دوره غرور جنسی ، دست به ازدواج دائمی بزنند و در پاره ای از زمانها ، مکانها و شرایط مختلف برای برخی ازدواج دائمی میسر نبوده و غیر ممکن می نماید مانند زندگی های موقت و طولانی در خارج از وطن برای نظامیان ، دانشجویان ، طلاب ، بازرگانان و کارمندان در مأموریتهای طولانی و بیشتر جوانانی که تا زمان یافتن شغلی مناسب قادر به ازدواج دائمی نمی باشند نوعی زناشوئی موقت در اسلام به نام متعه توصیه گردیده است چنانکه در آیه سوره 24  سوره نساء صراحتاً بدان اشاره شده و مرویست امام محمد باقر (ع) در پاسخ به سوال عبدالله ابن عمیر در مورد متعه فرمودند:« خداوند آن را در قرآن و بر زبان پیامبرش حلال کرده است و آن تا روز قیامت حلال می باشد »(1)

   سوالی که ممکن است برای برخی پیش آید اینست که فلسفه ازدواج موقت چیست؟ بـررسـى و مـطالعه اى دقیق در اطراف مسائل حقوقى اسلام ، این حقیقت را روشن مى سازد که قوانین اسلام بر پایه نیازمندیهاى انسان در تمام شوون مختلف زندگى  وضع شده است و تناسب مستقیم با احتیاجات بشر دارد.احـکـام درخشان اسلام در عین اصالت و درستى، جوابگوى خواسته هاى طبیعى و فطرى بشردر ادوار زندگى است .

امـا چـون ازدواج دائم در عـیـن حال که در جلوگیرى ازآلودگیها و نگهدارى عفت انسان نقش موثرى به عهده دارد در تمام شرایط نمى تواندپاسخگوى تمایلات جنسى انسان باشد .از ایـن رو در اسلام قانون ازدواج موقت تشریع شده است تا با استفاده از آن به خواسته هاى جنسى در تمام شرایط پاسخ مثبت داده شود .

   عبداللّه بن مسعود مى گوید : در یکى از جنگها هـمـراه پیغمبر (ص ) بودیم و چون زنان همراه ما نبودند و از جهت غریزه جنسى در فشار بودیم از آن گـرامى پرسیدیم آیا براى ما جایز است کارى کنیم که غریزه جنسى در وجود ما به کلى از بین برود ؟آن حضرت ما را از این کار بازداشت و اجـازه داد کـه ازدواج موقت کنیم وآیه یا ایها الذین آمنوا لا تحرموا طیبات ما احل اللّه لـکـم و لا تـعـتـدواان اللّه لا یـحـب المعتدین یعنى : اى گرویدگان به اسلام کارهاى پـاکـیـزه اى کـه خـدا بـراى شـمـا حـلال کـرده بـر خـودحـرام نـکـنید و تجاوز ننمایید که خدا تجاوزکنندگان را دوست نمى دارد .

      متأسفانه در طول تاریخ این سنت نبوی چندان جدی گرفته نشده و عدم لحاظ آن انحرافات و آلودگی های خفیه ای را در زندگی اجتمائی سبب ساز گردیده است چنانچه امیر مومنان علی (ع) کراراً می فرمودند : « اگر عمر بن الخطاب از ازدواج موقت موقت نهی نمی کرد هیچکس جز افراد فاسد آلوده به زنا نمی شدند »(2)     با نگاهی به شیوه زندگی و قوانین کشورهای غربی چنین به نظر می رسد که جوانان این گونه از کشورها که در سالهای بلوغ و بحرانی فعالیتهای جنسی قرار دارند و در عین حال شرایطی که ذکر گردید آنها را نیز شامل می گردد دو راه در پیش روی خود دارند یکی اینکه به کلیسا بروند و در آن کشیش یا راهبه شوند و با ریاضت ، رهبانیت و خوردن داروهای بخصوص با غرایز جنسی خود مبارزه کنند و یا با آزادی عمل پذیرفته شده در غرب تحت عنوان آزادی جنسی بین دختر و پسر و نیز همجنس بازی همراهی نموده و غرایز شهوانی خویش را از این طریق ارضاء و اشباع نمایند . ولی اسلام نه مبارزه با غرایز جنسی را می پذیرد و نه به هرج و مرج و فساد بشر رضا می دهد و از آنجائیکه اسلام دین اعتدال و میانه روی بوده و افراط و تفریط را در هیچیک از اشکال آن نمی تابد لذا ازدواج موقت را به عنوان یکی از سنتهای نیکو و بازدارنده قرار داده تا جوانان را از انحراف و فساد بازداشته و جسم و روحشان را آرامش بخشد و از این طریق جوان بتواند با آسودگی خاطر دوران تحصیلی خود را با موفقیت به پایان برساند.    این سنت حسنه اسلام از دوران رنسانس به بعد مورد توجه غربیان نیز قرار گرفته و توانسته است توجه بیشتر دانشمندان و اندیشمندان غربی را به سوی خود جلب کند چنانکه برتراند راسل فیلسوف شهیر انگلیسی  ،ازدواج موقت را تحت عنوان « زناشوئی آزمایشی »(3) و « زناشویی دوستانه » معرفی کرده و شرایطی را که برای آن شمرده است با ویژگی های متعه در اسلام مشابهت های عدیده ای دارد آنجائیکه می گوید : « اینگونه از جوانان باید قادر باشند در یک زناشویی جدید وارد شوند که با زناشوئی های معمولی از سه جهت تفاوت دارد ، نخست اینکه طرفین قصد بچه دار شدن نداشته باشند ، از این رو باید بهترین طرق پیشگیری از بارداری را به آنها بیاموزند ، دیگر اینکه جدایی آنها به آسانی صورت پذیرفته و سوم اینکه پس از طلاق ، زن هیچگونه حق نفقه نداشته باشد ». راسل بعد از ذکر این پیشنهاد می گوید : « من تصور می کنم اگر چنین امری به تصویب قانونی برسد گروه کثیری از جوانان از جمله دانشجویان دانشگاهها تن به ازدواج موقت بدهند و در یک زندگی مشترک موقتی پای بگذارند ، زندگی که متضمن آزادی است  و رها از بسیاری از نابسامانی ها و روابط جنسی پر هرج و مرج فعلی می باشد»(4).     چنانچه گفته شد طرح پیشنهادی راسل شباهتهای زیادی با سنت متعه دارد سنتی که یکی از علمای اهل تسنن وجود آن را یکی از افتخارات مکتب تشیع می شمرد ولی متأسفانه چنانچه در مطلع سخن نیز یادآوری گردید این سنت در طول زمانهای مختلف مورد کم لطفی و بی توجهی و گاه مورد تعرض و مخالفت برخی ناآگاهان به امور فقهی و دینی قرار گرفته است چنانچه برخی بدون توجه به محتوا ، نفس عمل و حکمتهای خفی در ورای آن به اظهار نظرهای مختلف پرداخته و فهم ها و استنباط های گوناگونی را در جامعه برانگیخته اند. متاسفانه عده ای تمامی جوانب مسئله را درنظر نمی گیرند و بدون توجه به مصالح امت اسلامی راضی می شوند تا جوانان در گناه و بى عفتیها فرو روند اما اجازه نمى دهند که از قانون عـالـى ازدواج مـوقـت اسـتـفاده کنند به یقین قضاوتهاى بیجاو ایرادهایى هم که کرده اند از آنجا سـرچـشـمه مى گیرد که این مساله مهم ( ازدواج موقت ) را از دیدگاه مذهب مطالعه ننموده و آنچنانکه باید و شاید از نظر حقوق واجتماعى آنرا ارزیابى نکرده اند . در مقابل افرادی نیز بوده اند که با طرح و بحث این مقوله به حمایت از آن بر خواسته اند که به عنوان مثال می توان ازآیت الله هاشمی رفسنجانی نام برد که در اواخر دهه 60 با طرح « ازدواج موقت » در خطبه های نماز جمعه تهران به حمایت جدی از آن برخواست که متأسفانه به دلیل عدم حمایت رسانه ها نتوانست آنچانکه شایسته و در خور مفاهیم عالیه این سنت نبوی بود اقدام قانونی و عملی صورت پذیرد.

     آنچه مخالفین متعه مخالفت خود را بیشتر بر روی آن متمرکز ساخته اند عنوان این مطلب بوده است که این اصل یک حکم خاص و اضطراری در اسلام بوده و به عنوان راهکاری شایع و عمومی تلقی نگردیده است این قلم نیز بر این نکته صحّه می گذارد  ، ولی بایستی بر این نکته واقف گردیم که این نوع از ازدواج برای چه زمانها ، مکانها و شرایطی در نظر گرفته شده است و چه کسانی قادرند اضطرار آن را تشخیص دهند ؟ این قلم از آنجایی که در مقام تشخیص نیست لذا خود را حاملی بیش ندانسته و قلم خویش را انعکاس دهنده نظریات مراجع عظامی همچون حضرات آیات عظام امام خمینی (ره)،مکارم شیرازی ، جوادی تبریزی ، مقام معظم رهبری و ... می داند .      آنچه در احادیث و روایات متعددی که در این باب نقل گردیده و آنچه تحت عنوان اجتهاد ارائه گردیده است نشان از آن دارد که این حکم خاص و موقتی برای زمانهای بعد از دوران جنگ که در آن زمان زنهای زیادی بیوه و بی سرپرست می گردند و برای دوران فقر و تنگدستی ، گرانی ، بیکاری ، ناتوانی از تشکیل خانواده و ازدواج دائمی جهت جلوگیری از فسق و فجور و بی بند و باری وضع گردیده است و پاسخی برای نیازهای طبیعی انسان بوده و خداوند دوست دارد و چنین می پسندد که جوانی نیاز داشته باشد و بتواند نیاز خود را از راه درست برطرف کند و لذا چه زمانی بهتر از امروز که این همه زن نجیبه کشورمان ناشی از اثرات حاصل از دوران جنگ تحمیلی ، حوادث غیر مترقبه اعم از سیل و زلزله و حوادث ناشی از زندگی صنعتی و ماشینی بی سرپرست و بیوه گردیده اند . این قلم قصد اهانت و اساعه ادب نسبت به کسی را ندارد بلکه با طرح این مسئله در پی آن است تا بفهمد جامعه اسلامی کشورمان چگونه راهی را که اسلام باز کرده است به روی خود می بندد؟ بایستی واقف گردیم که مسکوت ماندن این سنت در زمان فعلی نه تنها بر افزایش اشکالات عصبی و روانی و مشکلات خانوادگی جوانان و نیز انباشته شدن و تراکم زیاد زنان جوان بی سرپرست و بیوه کمک کرده بلکه بر بی بند و باری ، فسق و فجور و فساد خفیّ و نیز بر بحران جنسی جامعه دامن می زند.در وضعیت فعلی دو راه پیش روی خویش داریم یـکى اینکه جوانان را بخود واگذاریم تا پسران ودختران با هم روابط نـامـشروع برقرار سازند و آن همه مفاسد و عواقب وخیم رانادیده بگیریم آیا این راه ، راه صحیحى است ؟آیا این دختران و پسران پس از این همه روابط نامشروع در دوران ازدواج دائم خویش ، دیگر مـرد زنـدگـى و زن خانواده خواهند بود ؟راه دیگر اینکه ازدواج موقت را براى آنان تجویز کنیم تا بدین وسیله به غریزه جنسى خود پاسخ مشروع بدهند و بتوانند خویش را حفظ کنند .بى شک راه صحیح همین راه دوم است چرا که در غیر این صورت جوانان راهى براى ارضاى شهوت خود ندارند ودست به هرگونه بى عفتى و گناه خواهند زد بهترین شاهد ما آمار فساد و بى عفتى است که در جرائد و مجلات به چشم مى خورد.      مورد بعدی که مخالفین متعه روی آن تأکید می کنند این است که آنها چنین عنوان می نمایند که این کار ، فحشاء ، بی بند و باری ، عیاشی ، هوسرانی و بداخلاقی را در جامعه ترویج می کند چرا که اینان هر دو را خود فروشی در برابر پرداختن مبلغی می دانند و در واقع چنین استنباط می کنند که ازدواج موقت نقابی بر چهره فحشاء و آلودگی جنسی گردیده و اشاعه ، ترویج و قانونی شدن متعه ، جامعه را در مهلکه خطرناکی گرفتار خواهد کرد . مبنا و منطق مخالفین این بوده که ازدواج موقت با اجاره و کرایه دادن فرقى ندارد و مایه سقوط شخصیت زن مى گردد . این اشکال از اشکالات گذشته سست تر و بى پایه تر است زیرا اولا عقد ازدواج موقت ربطى به اجاره ندارد .گـواه بـر این مطلب اینکه طبق تصریح فقهاى ما اگر عقدازدواج موقت را به لفظ اجاره بخوانند یعنى زن بگوید آجرتک نفسى من خودم را به تو اجاره دادم صحیح نخواهد بود .ثانیا ازدواج موقت با دائم از این جهت تفاوتى ندارد همانگونه که بودن مهر درازدواج دائم منافاتى بـا شـخـصـیت زن ندارد و باعث پایین آمدن حیثیت و شرافت انسانى او نمى شود در این مورد نیز چنین است زیرا عقد ازدواج دائم و موقت تنها تفاوتشان در ذکر مدت است . راسـتـى شـگـفـت انـگـیز است که زنى با اختیار خود با مردى حاضر به ازدواج موقت مى شودزن کـرایـه یـى است و در منطق اینان شخصیت انسانى خویش را تنزل داده است ولى زنانیکه با کمال بـى شـرمـى با آنهمه حرکات و اطوار زننده در فیلمها خود را به معرض نمایش مى گذارند و یا در مجالس شب نشینى و رقص در برابر چشمان حریص هزار مرد و براى ارضاى غرایز آنها حنجره خود را پاره مى کنند و یا هزار و یک نوع معلق مى زنند آیا آنها زن کرایه اى نیستند ؟ همچنین زنانى که در یـک آن داراى رفقای متعددى هستند به نظر اینان شخصیت انسانى خویش را تنزل نداده اند اگـر واقـعـا دلـسوزند و مى خواهند شخصیت زن راحفظ کنند ،فکرى براى زنان مراکز فحشا که معمولا در تمام اجتماعات ناسالم وجوددارد  بنمایند .    نکته ای که مطرح کنندگان این مسائل از آن غافل مانده اند اینست که این افراد فکر می کنند تنها با خواندن یک جمله و اجرای صیغه همه چیز تمام می شود غافل از اینکه ازدواج موقت شکلی از ازدواج دائم بوده و مقررات آن همانند ازدواج دائمی می باشد جز در اینکه در پایان زمان مقرر ضوابط نفقه ، ارث و محرمیت از طرفین سلب گردیده و نیازی به طلاق ندارد و ضمناً زن و مرد شرایط آزاد تری نسبت به ازدواج دائم دارند. نکته دومی که بایستی این افراد مد نظر قرار دهند این است که لازم می آید به این پرسش پاسخ دهند که تاکنون از چه قانون ، برنامه ، طرح و سنت اسلامی سوء استفاده نشده و از چه شیوه پسندیده ای بهره برداری نامشروع نگردیده است که در این مورد صدق نکند ؟ آیا روزانه زد و بندها ، رانت خواریها و سوء استفاده های کلانی که از قوانین بانکی و اقتصادی کشورمان انجام می پذیرد کم شاهد هستیم ؟ مگر کم هستند  افرادی که زیر لوای عبا و ریش چه جفاها و خیانتها که در حق دین روا نمی دارند ؟ روحانی نماهایی که به قول امام راحل خطرشان از دشمنان دین هزار مرتبه بیشتر بوده و تحجر و انجماد فکری برخی و التقاط و دگر اندیشی برخی دیگر دین را در معرض تهدید و تخریب قرار داده است. مگر در این کشور کم هستند افرادی که زیر پوشش دفاع از ولی فقیه ، ارزشها و حمایت از امام راحل و رهبری چه خیانت ها که در حق اینها معمول نمی دارند ؟ آیا به صرف سوء استفاده اندک معدودی از عملی همچون نماز ، حکم الهی را باید مسکوت گذاشته و تعطیل نمود و یا روشهای سوءاستفاده را مسدود نموده و در برچیده شدن این منافذ اقدام عملی کرد؟     یکی دیگر ازاشـکالاتی  که مخالفان بر ای متعه گرفته اند این بوده که  پیمان زناشویى اگر موقت باشد زن و مرد نمى توانند پیوند مهر و دوستى را با یکدیگر محکم سازند . این اشکال در اثر توجه نداشتن به حکمت تشریع این قانون پیدا مى شود زیرا ازدواج دائم براى جوابگویى به خواسته هاى جنسى کافى نیست و ازدواج موقت به منظور اشباع غریزه جنسى از راه صحیح و عاقلانه در شرایط مذکور تشریع شده است .اگـر این ازدواج هم به منظور تشکیل خانواده و انس گرفتن دو همسر با یکدیگر تشریع شده بود این اشکال مورد داشت اگرچه می تواند نقش اساسی در تزریق آرامش روحی به دو طرف بازی نماید ولى با توجه به حکمت تشریع این قانون دیگر موردى ندارد .بلکه مى توان گفت ازدواج موقت بهترین راه براى کسانى است که در آستانه ازدواج قرار گرفته و مـى خواهند توافق اخلاقى بین خویش و همسرى را که ازدواج با اورا در نظر دارند به دست آورند زیـرا در ایـن صـورت آنـان مـى توانند مدتى با هم ازطریق مشروع معاشرت کنند و از خصوصیات اخلاقى یکدیگر آگاه کردند تا پس از توافق اخلاقى  ازدواج موقت را تبدیل به دائم نمایند .

      مساله بعدی که مخالفین  ابراز می دارند اینست که ازدواج موقت در اجتماع شیعه ازناحیه زنان و دختران استقبال نشده است .لذا از آنجایی که زنان از آن استقبال نکرده اند پس باید برچیده شود. در پاسخ به این مسئله ابتدا باید دید این نفرت نسبت به ازدواج موقت از کجا پیدا شده است .بـدون تردید این مطلب مولود تبلیغات مسموم و نیز سوء استفاده هایى است که مردان هوسران در این زمینه کرده اند .بدیهى است که این سوء استفاده ها را نباید به حساب اصل قانون گذارد . ازدواج موقت مانند ازدواج دائم در نظام تشریع شرایط ومقرراتى دارد که باید زن و مرد تمام آنها را در نظر بگیرند و در چهار چوبه آنها این ازدواج را واقع سازند .تـردیـدى نـیست که اگر حدود و شرایط مذکور نادیده گرفته شود و فقط به خواندن یک صیغه قـنـاعت شود این نوع ازدواج عامل نفرت وانزجار مى گردد و افکار عمومى را نسبت به این قانون مقدس و عالى بدبین مى کند . بدیهى است که اگر ازدواج موقت مانند ازدواج دائم در دفاتر ثبت اسناد  ثبت گردد و به صورت قانونى درآید مشکلى به وجود نمى آورد و نیز جلوى غالب سوءاستفاده ها هم گرفته مى شود .برای نویسنده این مقال جای بسی تاسف و تاثر بود وقتی  از یکی از دفترداران در مورد تعداد عقد موقتی که جاری کرده بود سوال نمودم و وی به من گفت که در طول 23 سال گذشته فقط یک مورد متعه به ثبت رسانده است.    متأسفانه در طول چند دهه گذشته آنچنانکه شایسته این سنت نبوی بوده از آن به خوبی بهره نگرفته ایم و با دستاویز شعارهای مغلطه آمیز و غیر تطبیقی همچون دفاع از حقوق زنان ، عملاً با سنتی که اسلام با طرح آن به دفاع از حقوق زنان پرداخته به مبارزه برخاسته و گناه بسیاری از جوانانی را که مخفیانه به اعمال شنیع و زشت دست می زنند به جان خریده ایم و در عمل به این امر مقدس که از افتخارات تشیع می باشد از اهل تسننی که آن را باور ندارند سنتی تر گردیده ایم وبا ترویج این فکر که فرهنگ جامعه آن را نمی پذیرد در تعطیلی این حکم و سنت نبوی دخیل شده ایم و افسوس و صد افسوس بر فرهنگ غلط جامعه ای که حاضر است تا جوانی بجای بر طرف ساختن نیاز غریزی اش به اشکال قانونی و شرعی به گناه بیفتد و مخفیانه دست به اعمالی زند که نه با فرهنگ دینی و نه با فرهنگ ملی کشورمان همخوانی دارد.      این قلم در خاتمه آرزو می کند تا در سال پیامبر اعظم (ص) با تبلیغ صحیح مطبوعات ، رسانه های گروهی و صدا و سیمای کشورمان متعه به عنوان سنت نبوی به شکل اساسی تر به مردم تفهیم گردد و مجلس شورای اسلامی نیز بدون هیچگونه دغدغه و هراسی ضوابط و مقررات خاص این موضوع را در قالب طرح و تصویب قوانینی به مرحله اجرا در آورد  تا هم جلو سوء استفاده کنندگان گرفته شود و هم جوانان ، دانشجویان و بسیاری از افراد محترم در هنگام ضرورتهای اجتماعی از آن کراهت نداشته و خدای ناکرده  به گناه نیفتند و شایسته است مجمع تقریب مذاهب که قدم هایی را در جهت نزدیکی مذاهب در رسیدن به وحدت نظر در مورد این سنت نبوی برداشته فعالیتش را افزون ساخته و به کمک رهبران دینی سایر فرق همچون اهل تسنن در احیای این سنت نبوی بکوشند. وحید کاظم زاده قاضی جهانی

پی نوشت:

1- تفسیر برهان / سید هاشم بحرانی – ذیل تفسیر آیه 24 سوره نساء 2- تفسیر طبری / در تفسیر همان آیه 3- زناشوئی و اخلاق / برتراند راسل – ص189 4- همان/ ص 190